Kartezjusz zastanawiał się onegdaj, czy zmysły, którymi dysponuje, nie oszukują go aby. Jako żołnierz siedział pewnego wieczora przy kominku, pozostając w stanie półsnu - półjawy. Taki był początek filozofii nowożytnej, której istotą jest podział na podmiot i przedmiot. Ja jestem, bo myślę, a musi istnieć podmiot myślenia. Istnienia przedmiotu nie jestem jednak pewien. Zmysły mogą oszukiwać mnie do tego stopnia, że świat wcale nie musi być dziełem dobrego Boga, ale jakiegoś złośliwego demiurga, który cały czas mnie oszukuje. Poznanie zmysłowe należy zatem odrzucić jako niepewne i niewystarczające.
***
Dla Kanta jednak to właśnie poznanie zmysłowe dostarcza materiału dla intelektu. Czas i przestrzeń to formy czystej zmysłowości, jak je nazywa Kant. Znaczy to tyle, że czas i przestrzeń nie istnieją realnie, nie istnieją niezależnie od poznającego umysłu. Poznanie musi być bowiem ugruntowane na fundamencie czasu i przestrzeni, bo człowiek inaczej myśleć ani poznawać nie potrafi. Rozum zatem "rozciąga" byt, umiejscawiając go w przestrzeni.
***
Zasadniczą tezą systemu filozoficznego Benedykta Spinozy jest: Deus sive natura. Przestrzeń świata jest niczym innym jak przestrzenią boskiego Absolutu. Świat jest Bogiem, Bóg jest światem.
***
Hegel problem poznania rozstrzygnął w sposób radykalny. To nie człowiek poznaje obiektywną, niezależnie od niego istniejącą rzeczywistość, ale to Rzeczywistość będąca Duchem rozpoznaje siebie w procesie samorozwoju. Duch, który jest Absolutem, jest samomyślącą się myślą. Niedoskonała świadomość jednostkowa jest zwierciadłem dla świadomości Absolutu, która rozpoznaje w niej siebie, ustanawiając pomiędzy nimi dialektyczny związek. Poznanie jest zatem procesem niezależnym od pojedynczego rozumu człowieka
***
Henri Bergson, wbrew Kartezjańskiemu racjonalizmowi, uważa, że rozum nie jest adekwatnym narzędziem poznania, ponieważ żeby byt poznać, należy go wcześniej unieruchomić. Rozum statyzuje, schematyzuje i kategoryzuje byt, który z natury, zdaniem filozofa, jest dynamiczny, zmienny i niepoddający się żadnej kategoryzacji. Adekwatnym narzędziem poznania rzeczywistości jest intuicja, bo jej natura bliska jest naturze bytu.
***
Husserl twierdził, że rozum nie poznaje samego bytu, ponieważ wszystko jest treścią świadomości, czyli mówiąc inaczej, świadomość zawsze rozpoznaje tylko swoje własne treści.
autor - Jan Stasica