„Każdy, kto ma do czynienia z dziećmi, wie, że uwielbiają one baśnie. Kto umie je opowiadać, ma klucz do dziecięcych serc” – pisze I. Słońska.
Wszyscy lubimy bajki i baśnie, ale to właśnie dzieci są ich najwierniejszymi słuchaczami. Dlaczego dzieci uwielbiają bajki i baśnie? Co odpowiada dziecku w baśni?
Wielu psychologów na plan pierwszy wysuwa cudowność baśni, twierdząc, że fantastyczny jej charakter odpowiada małemu dziecku, gdyż dziecko przekłada fantazje na rzeczywistość. Jednak duże zainteresowanie baśniami wynika z tego, że dostarczają one małemu odbiorcy silnym przeżyć baśnią niezwykłości, odbiega od codzienności, fascynuje swą odmiennością. Baśń wielostronnie oddziałuje na rozwój dziecka. „To przedziwny środek, który kształci, uczy i wychowuje, nie dając odczuć ciężaru nauki” – pisze I. Słońska.
Baśnie mają wiele wartości wychowawczych. Podstawową ich rolą jest rozwijanie fantazji i wyobraźni. Śledząc bieg baśniowej akcji, przygód bohaterów, dziecko uczy się samo tworzyć fantastyczne sytuacje i zdarzenia. Dzięki artystycznemu słowu „baśń” budzi w dziecku niezmiernie żywe i wyraziste wyobrażenie postaci, ich wyglądu i przeżyć. Baśnie uczą dziecko też „niedosłownego” podejścia do literatury. Dzięki temu dziecko rozumie, że nie musi być ona włącznie realistyczna, że poprzez świat czystej wyobraźni można lepiej zrozumieć wiele autentycznych problemów. Baśnie przygotowują w ten sposób do przyszłego odbioru współczesnej literatury, kształtują także inteligencję. Ich swoista logika sprzyja rozwojowi myślenia, ucząc przewidywać i wyciągać wnioski na podstawie przesłanek, jakie działanie postaci baśniowych, i łatwe do zaobserwowania konsekwencji tego działania.Najsilniej jednak oddziałują baśnie na strefę emocjonalną dziecka. Baśń przemawia do uczuć dziecka- zaciekawia je, przeraża, wzrusza. Dziecko współczuje skrzywdzonym, niepokoi się, gdy bohater zmaga się z przeciwnościami, raduje się ze zwycięstwa dobra. „Baśń- jak pisze S.Wortman – wzrusza dziecko, jest dla niego wstrząsem, który uczy je dobroci, grecką katharsis- oczyszczeniem, po którym czuje się lepsze i wierzy w zwycięstwo sprawiedliwości”.
Baśnie mają ogromny wpływ na rozwój moralny dziecka, niegdzie bowiem tak dobitnie jak w baśni nie jest podstawiony problem dobra i zła. Wartości pozytywne: dobroć, pracowitość, odwaga, męstwo, przeciwstawione wartościom negatywnym: chciwość skąpstwu, ukazane na tle dramatycznych wydarzeń, wzruszają dziecko do głębi i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych, których piękno baśń ukazuje. Zwycięstwo dobra, nagroda za dobre uczynki odpowiada naiwnemu rozumowaniu dziecka. Zagadnienia sprawiedliwości jest dla dziecka bardzo żywe, dziecko czeka na dobre zakończenie, wierzy w zwycięstwo sprawiedliwości. Jeden z pierwszych ideałów, do którego dziecko chce się upodobać, to bohater baśniowy- piękny, dobry i szlachetny. Smutne, tragiczne losy bohaterów dostarczają dzieciom bogatych przeżyć. Pierwsze zetknięcie z cudzym losem poprzez baśń rozwija pozytywne uczucia dziecka, uszlachetnia, wyprowadza z ciasnego kręgu własnego „ja”. Dobre zakończenie utwierdza w dzieciach wiarę w sprawiedliwość.
Dzięki baśniom dziecko poznaje wewnętrzny świat ludzi, co pomaga mu poznać lepiej świat własnych przeżyć, nazwać je i ocenić. W ten sposób rozwija się w dziecku samo orientacja, zdolność do samokontroli i do kierowania własnym postępowaniem. Kształtuje się zdolność do oceny własnego i cudzego postępowania.
W czasie opowiadania bajek i baśni dzieci nie są biernymi słuchaczami, lecz reagują niesłychanie żywo na losy bohaterów i żądają dla nich pomyślnego zakończenia. Wzajemnie przeplatające się losy ludzi i zwierząt oraz związki łączące bohaterów z przyrodą sprawiają, że dziecko poszerza granice swojego świata wewnętrznego, zdobywa poczucie wspólnoty ze światem przyrody. Dzięki czytaniu baśni dziecko staje się lepsze, bogatsze wewnętrznie, pragnie, aby na całym świecie tryumfowało dobro i sprawiedliwość. Wyobraźnia, fantazja, spostrzegawczość, pamięć, myślenie, a przede wszystkim uczucia – oto jak rozległe jest oddziaływanie baśni. A ponieważ baśnie są bardzo lubiane przez dzieci, stają się ważnym środkiem wychowawczym współczesnego człowieka. Dlatego już od najmłodszych lat powinniśmy wprowadzać dzieci w krainę bajek i baśni. Ogromne to zadanie, zwłaszcza dla nauczycieli klas młodszych, bo właśnie w tym wieku dzieci są bardzo podatne na wpływy, łatwo przyswajają postawy społeczne, są bardzo plastyczne, łatwo się „naginają i to, czego nauczą w tym okresie, zostanie im na całe życie. Lekcje z baśnią są bardzo przyjemne i dzieci chętnie w nich uczestniczą, gdyż nie odczuwają „ciężaru” nauki.
Autor:
Barbara Ratusznik