Zasadniczą funkcją człowieka jest aktualizowanie kosmicznego porządku świata - aszy i zwycięstwa nad złem, skończonością i śmiercią co stanowi dobro najwyższe w religii irańskiej.
Poniżej cytuję fragmenty książki Księdza Profesora Tadeusza Dajczera pt. Buddyzm w swej specyfice i odrębności wobec chrześcijaństwa, Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1993.
Jestem pełen szacunku dla Autora tej książki i dla jego trudu włożonego w zaprezentowanie światowych nurtów religijnych w całym ich bogactwie.
D.Zahan podkreśla, jak wielką wartość przypisują ludy Afryki panowaniu nad sobą jako czynnikowi integracji (…) Prawdziwy homo socjals stara się panować nad swymi namiętnościami , wzruszeniami i swoim zachowaniem. Panowanie nad sobą staje się czynnikiem społecznej integracji jednostki , która przyjmowana jest przez grupę jedynie w miarę nabywania dużej zdolności hamowania odruchów własnej wrażliwości afektywnej. Tłumaczy to wielką wartość panowania nad słowem oraz milczenia (Dajczer 1993:31).
W religiach afrykańskich byty ujmowane są dynamicznie jako siły, a Kosmos ukazuj się jako uhierarchizowana jedność ściśle powiązanych i wzajemnie na siebie oddziałujących sił (Dajczer 1993:26).
Sama natura i Kosmos uznawane są za żywe i świadome istoty (Dajczer 1993:32).
W myśli religijnej Indian , zauważa M.R.Gilmore, Kosmos pojmowany jest jako zjednoczona żywa Wspólnota , w której wszystko co żyje: rośliny, zwierzęta, ludzie, istoty duchowe oraz wszystkie żywioły Ziemi i moce nieba, mają właściwe sobie i dogodne miejsce. Człowiek jako jedna z form istot żywych w tej powszechnej wspólnocie, pozostaje w życiowej relacji do wszystkich innych (Dajczer 1993:33).
Niszczenie form życia przez białych towarzyszył w świadomości Indian Ameryki Północnej ogromny ból i poczucie osamotnienia . Na koncepcji Kosmosu jako Życia które jest sakralne w swym źródle i w swych przejawach, oraz na partycypacji człowieka w życiu sakralnym Kosmosu opiera się zasada etyczna zachowania życia: Nie wolno niszczyć w naturze niczego, co nie jest konieczne do codziennego utrzymania. Niszcząc swój kraj rodzinny, swoje środowisko, człowiek faktycznie niszczy również samego siebie (Dajczer 1993:35).
W hinduizmie, buddyzmie, dżinizmie- prawo ahinsy- nie zabijać, czyli nie wyrządzać szkody życiu co najmniej, lub więcej, nakazuje życzliwość i szacunek dla każdego życia. W VI wieku przed Chrystusem buddyzm i dżinizm umieściły ahimsę w centrum swoich doktryn – istniał jeszcze hinduizm i ofiary ze zwierząt.
„dla myśli afrykańskiej podstawowym pojęciem jest siła witalna, względnie energia . (…) siła jest synonimem bytu (…) Ideał rodzinnej solidarności, poświęcenia się dla potomstwa, poszanowania krwi i życia drugiego- wszystko to określa reguły, które zabezpieczają i organizują płodność oraz seksualność , zakazując w szczególności złego słowa i przewrotnej woli czynienia zła i niszczenia życia drugiego człowieka (Dajczer 1993:39).
W kulturach plemiennych nie istnieje pojęcie odrębnego życia nadprzyrodzonego. Życie po śmierci nie jest inną nową formą istnienia, a jedynie jednego, powszechnego życia, które jest udziałem Boga, przodków, ludzi żyjących (Dajczer 1993:42).
„filozofia europejska jest zasadniczo oparta na pojęciu bytu, afrykańska opiera się na dynamicznym pojęciu siły”. Stąd centralna dla systemów afrykańskich koncepcja „siły witalnej” (Dajczer 1993:46).
Wśród tubylców Indonezji i Filipin Hzadat- porządek sakralno-kosmiczny obejmuje nie tylko człowieka, ale również wszelkie inne istoty( zwierzęta, rośliny, rzeki, wszelkie zjawiska, czas i czynności, ponieważ cały Kosmos uporządkowany jest przez bóstwo totalne i każdy jego element posiada właściwe sobie miejsce(Dajczer 1993:47).
Dobrem moralnym jest to, co służy utrzymaniu i zachowaniu Kosmicznego Porządku i Harmonii, złem-co je narusza lub niszczy (Dajczer 1993:48).
Zadaniem człowieka jest żyć zgodnie ze swoim przeznaczeniem i właściwym mu miejscem w kosmicznej całości. Do utrzymania się w jej ramach (…) służy system zakazów, zwanych pali. Każdy rodzaj bytów, każda grupa społeczna ma w ramach kosmicznego ładu właściwy sobie hadat, czyli drogę moralną, którą winna postępować (Dajczer 1993:49).
Egipska koncepcja porządku świata
Powszechny porządek kosmiczny, zwany maat, stanowi jedno z zasadniczych pojęć, myśli, filozofii i działalności w starożytnym Egipcie. Ukazuje się on w potrójnym aspekcie:
a.ontologicznym-prawidłowy stan natury i społeczeństwa, ustalony przez akt stwórczy boga, ale istniejący również immanentnie w bycie i stawaniu się rzeczy, oznaczajacy (…) prawo i porządek, a w sensie pochodnym także sprawiedliwość i prawdę,
b.dynamicznym-prawidłowy stan natury i społeczeństwa winien być w obliczu grożących mu zmian utrzymany i odnawiany, co jest celem i obowiązkiem działalności przede wszystkim króla jako reprezentanta społeczeństwa, , ale również każdego pojedyńczego człowieka,
c.sankcji-stanowiac zadanie dla człowieka, maat staje przed nim jako obietnica i nagroda pod postacią prawa i sprawiedliwości. Innymi słowy, maat ukazuje się jako porządek ustanowiony podczas stworzenia, jako prawo dane do zachowania królowi i każdemu człowiekowi danego społeczeństwa (Dajczer 1993:49).
Maat jako porządek stanowi tylko ustanowioną przez boga normę generalną („Mów maat, czyń maat”); nie jest prawem szczegółowym. Ustawodawstwo oficjalne, które miesza się z etyką , nie opiera się na przykazaniach czy nakazach boskich, ale na prawach promulgowanych przez króla, który wciela w swej osobie maat (Dajczer 1993:51).
Porządek kosmiczno-moralny w irańskiej Aveście- asza.
U podstaw religii irańskiej leży ostry dualizm. Asza jest prawdą, światłem, życiem, elementem boskim, druż zaś kłamstwem, ciemnością, elementem demonicznym, śmiercią (Dajczer 1993:52).
Zasadniczą funkcją człowieka jest aktualizowanie kosmicznego porządku świata i zwycięstwa nad złem, skończonością i śmiercią co stanowi dobro najwyższe. Z uwagi na uczestnictwo w walce kosmicznej (Ahura Mazdy z Arymanem) każdy akt człowieka ma znaczenie nieskończone ponieważ przyczynia się do jej wyniku. Człowiek prawy lub wierzący, który głosi prawdziwą doktrynę, jest „uzdrawiającym świat „(termin ten stosowany jest do samego Ahura Mazdy), każdy zaś człowiek nieprawy jest „ mordercą świata”. Funkcjonowanie świata dobra, działającego harmonijnie w ramach aszy, przypisywane jest Ahura Mazdzie, który jest jednocześnie stwórcą świata i źródłem panującego w nim porządku.(Dajczer 1993:53).
Pojęcie porzadku i prawa kosmicznego w hinduizmie-rita
Pojęcie Rita, identyczne w swej istocie z irańską asza (Arta w staroperskim), występuje już w staroperskim wedyzmie, w Rigwedzie. Słowo to oznacza wieczny porządek, prawo, słuszność, świętość, święte dzieło, ryt ofiarę. Rita jest podobnie jak asza kosmicznym Porządkiem, który objawia się:
- W naturze regularnością, harmonią procesów,
- W kulcie, zwłaszcza ofiarnym, przez rytuał-dzięki porzadkowi Rity ofiary osiągają swój skutek,
- W życiu moralnym jako norma i droga, którą ludzie powinni postępować (Dajczer 1993:53).
Starowedyjskie pojęcie Rity jako kosmicznego porządku przyjmuje w Upaniszadach nazwę dharma Dajczer 1993:54).
Żyć zgodnie z nią, to wypełniać, realizować swoje własne możliwości. W miarę jak jednostka utożsamia się z możliwościami, zadaniami swojego miejsca i roli w kosmicznej hierarchii bytów, staje się „rzeczywistością”, ponieważ objawia dharmę tj. najgłębszą istotę rzeczywistości. Dążyć do niej jako ideału znaczy po prostu odkrywać to, czy się jest, zgodnie ze swoją najgłębszą naturą Dajczer 1993:55).
Jakuszowice, dnia 12 lipca 2015 roku, godzina 3:40 Bogdan Góralski