Dzieci w obliczu śmierci rodzica

Dzieci tak samo jak dorośli odczuwają żal po stracie bliskich im osób. Co ważne często to właśnie ludzie dorośli uczą je, że śmierć jest czymś wstydliwym, o czym nie należy mówić. Często są przez bliskich chwalone za jak to określają „dzielną postawę”. Odbiera się im prawo do łez, które płyną z oczu po stracie bliskiej osoby. Często pomija się ich rolę w uczestniczeniu w ceremonii pogrzebowej, tym samym odbierając im prawo do pożegnania się ze zmarłą osobą. Rodzina i przyjaciele często zapominają, że dziecko powinno tak samo jak inni ludzie przejść po kolei etapy procesu żałoby.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ POJĘCIA ŚMIERCI U DZIECI

Postrzeganie przez dzieci śmierci i żałoby związane jest z etapami ich rozwoju poznawczego, emocjonalnego i fizycznego. Należy jednak zaznaczyć, że istotną rolę pełnią różnice między dziećmi wynikające z odmiennych doświadczeń życiowych, jak również różnic indywidualnych.

Ze względu na to, jak postrzegane jest pojęcie śmierci u dzieci możemy wyodrębnić pośród nich 3 grupy rozwojowe:

1. Dzieci poniżej czwartego roku życia.

2. Dzieci pomiędzy piątym a dziesiątym rokiem życia.

3. Młodzież w okresie dojrzewania.

Ad.1

Między drugim a czwartym rokiem życia u dziecka występuje stadium przedoperacyjne rozwoju poznawczego. W tym okresie dziecko nie ma wykształconych wyobrażeń na temat zjawisk życiowych. Dziecko nie rozumie faktu, iż śmierć jest zjawiskiem nieodwracalnym. Na tym etapie rozwoju poznawczego dzieci posługują się myśleniem prelogicznym (czyli takim, które nie kieruje się zasadami logiki i dopuszcza sprzeczności) oraz magicznym, co często prowadzi do błędnego rozumienia wydarzeń. Istotnym problememjest również niewłaściwe pojmowanie przyczynowości zjawisk. W tym okresie wyznacznikiem przywiązania do danej osoby jest napięcie, które towarzyszy dziecku w momencie rozłąki z nią. Dzieci są zdolne do przywiązania już w 6-8 miesiącu życia. Znajomość pojęcia śmierci można już zaobserwować u trzylatka a często nawet u młodszych. Zdolność rozumienia tego zjawiska jest jednak bardzo ograniczona. Dzieci nie rozumieją, że śmierć jest czymś ostatecznym, nieodwracalnym dlatego też często oczekują powrotu zmarłego rodzica. W tym czasie istotne jest poruszanie rozmów na ten temat i oswajanie dziecka z tym zjawiskiem np. przy okazji śmierci ukochanego zwierzątka.

Reakcje emocjonalne maluchów na zniknięcie rodzica w tym okresie rozwoju są bardzo specyficzne: tęsknią za rodzicami i oczekują ich powrotu. Co ważne smutek małych dzieci nie trwa zbyt długo. Nie potrafią one również rozróżniać swoich uczuć tak dobrze , jak dzieci w starszym wieku. Najmłodsze reagują na żałobę moczeniem się, utratą apetytu, zaburzeniami snu, lgnięciem do innych osób jak również częstymi infekcjami.

Ad.2

Między czwartym a siódmym rokiem życia u dzieci rozpoczyna się stadium myślenia operacyjnego. Okres ten jednak nadal nie umożliwia dzieciom uświadomienia sobie zasad rządzących zjawiskami. Dopiero około 7 roku życia gdy rozpocznie się u dziecka stadium operacji konkretnych zasady te stają się dla nich zrozumiałe. Pozwala to im na logiczne wytłumaczenie przebiegu własnego rozumowania.

Dzieci poniżej szóstego lub siódmego roku życia mają tendencję do traktowania martwych przedmiotów jak żywe.

Miedzy siódmym a dziewiątym rokiem życia dzieci mają już dosyć jasne wyobrażenia na temat życia i śmierci. Mają również świadomość faktu, iż one również mogą umrzeć.

B. Kane opisał sposób rozumienia śmierci przez dzieci między 5 a 10 rokiem życia w kategoriach poszczególnych zjawisk, które jej towarzysza i które są one w stanie zrozumieć:

1. Rozstanie- dzieci zdają sobie sprawę z faktu, że śmierć oznacza rozstanie z rodzicami i często martwią się , że zostaną same.

2. Bezruch- dzieci mają świadomość tego, że zmarli nie mogą się poruszać. Jednocześnie są nieświadome tego ,że osoby zmarłe niczego nie czują i nie widzą.

3. Nieodwracalność- jest zrozumiała już dla większości sześciolatków.

4. Przyczynowość- dzieci wiedzą, że śmierć jest skutkiem przyczyny fizycznej np. choroby. Niepokojące jest jednak to, że dzieci często tłumaczą śmierć jako karę za złe zachowanie.

5. Przerwanie funkcji fizycznych- jest zrozumiałe dla większości dzieci po szóstym roku życia.

6. Uniwersalizm śmierci- jest zrozumiały dopiero około siódmego roku życia. Istotne dla zrozumienia natury życia i śmierci jest fakt, że każdy człowiek kiedyś umrze.

7. Zanik czasu- jest zrozumiały dla większości ośmiolatków. Pozwala na rozumienie np. że gdy zdarzy się dziecku przejść po czyimś grobie to osobę w nim leżącą nie będzie to bolało bądź, że gdy rodzic umiera w ogromnym cierpieniu to po śmierci nie będzie już odczuwał dłużej bólu.

U dzieci w przedziale wiekowym między 5 a 10 rokiem życia można zauważyć występowanie zaburzeń emocjonalnych i nieprawidłowości w zachowaniu. Wykazują one niechęć do szkoły jak również daje się zauważyć ich trudności w koncentracji uwagi.

Ad.3

Większość dwunastolatków potrafi rozpoznać martwe ciało. Dzieci w tym okresie są szczególnie zainteresowane fizycznymi oznakami śmierci człowieka. Czasem ta ciekawość jest tak wielka, że może być kłopotliwa dla osób, które to obserwują. Nastolatki są całkowicie świadome faktu, iż śmierć jest zjawiskiem nieodwracalnym, ostatecznością, dlatego też często rozważają sens ludzkiego życia, śmierci, przemijania .Zadają sobie pytanie o istotę tego, co się wydarzyło. Młodzież posługuje się myśleniem abstrakcyjnym, co sprawia, że często tworzy własne teorie dotyczące śmierci i kwestionuje powszechne przekonania w sposób, który budzi niechęć rodzica, który pozostał przy życiu. Nastolatki okazują smutek w sposób zbliżony do osób dorosłych. Śmierć jednego z rodziców często opóźnia moment separacji młodego człowieka od rodzica na określonym etapie rozwoju. Takie zjawisko ma miejsce zwłaszcza w wypadku dzieci najstarszych bądź będących tej samej płci co zmarły rodzic. Nie bez znaczenia jest również fakt jaką odpowiedź odnajdą oni na pytanie o sens śmierci, ponieważ wpływa to na kształtowanie się ich tożsamości.

REAKCJE DZIECI NA SMIERĆ

Dzieci przechodzą proces żałoby równie mocno jak dorośli. Większość rzeczy charakterystycznych w takiej sytuacji dla dorosłych, jest typowa w świecie dzieci. Należy jednak dodać, że są również znaczne różnice miedzy nimi.

U dorosłych reakcje na stratę przychodzą natychmiast po samym wydarzeniu, u dzieci żałoba może rozpocząć się kilka tygodni a nawet miesięcy po wydarzeniu.

Dzieci bardzo różnie reagują na wiadomość o śmierci kogoś bliskiego. Niektóre z nich wybuchają płaczem inne nie okazuje wzruszenia. Zdarza się również i tak, że dziecko nie wie jak powinno zareagować, ponieważ nie rozumie co się wydarzyło.

więcej na:

http://psychologostroleka.net.pl/Artykuly