Jak ochronić się przed oszustwem 'na weksel'.

Weksel jest papierem wartościowym, który ustanawia bezwarunkowe zobowiązanie dłużnika wekslowego do zapłaty sumy wekslowej na rzecz wierzyciela wekslowego. Zobowiązanie się z weksla jest czynnością prawną o charakterze abstrakcyjnym

Obrót wekslowy w Polsce kompleksowo reguluje ustawa ‘Prawo wekslowe’ z 1936 r.

Roszczeń z weksla dochodzi się, zgodnie z art. 485 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, w postępowaniu nakazowym, najszybszym i najtańszym (wysokość opłaty stosunkowej wynosi jedynie 1,25%) postępowaniu znanym w polskiej procedurze cywilnej. Na dodatek, gdyby pozwany dłużnik chciał wnieść sprzeciw od wydanego na podstawie weksla nakazu zapłaty, ma on obowiązek uiścić brakujące 3,75% opłaty stosunkowej. Oprócz tego, zgodnie z art. 492 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego, nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia, dzięki czemu wierzyciel wekslowy może wszcząć egzekucję jeszcze przed uprawomocnieniem się orzeczenia sądowego.

Jak widać, dochodzenie roszczeń z weksla jest na swój sposób uprzywilejowane w polskiej procedurze cywilnej, dając wierzycielowi wekslowemu skuteczny instrument ochrony swoich praw z weksla. To właśnie dzięki takiemu unormowaniu, oraz abstrakcyjnej naturze samego zobowiązania wekslowego, weksle są szczególnie popularne w obrocie profesjonalnym, pełniąc funkcję kredytową, płatniczą, służą również zabezpieczeniu zobowiązań pieniężnych.

Czasami w obrocie pojawia się sytuacja, w której nie da się określić jednoznacznie z góry jaka będzie przyszła wysokość zobowiązania pieniężnego, które to zobowiązanie jedna ze stron chciałaby zabezpieczyć za pomocą weksla. Na przykład bank chcąc zabezpieczyć spłatę kredytu nie jest zwykle w stanie powiedzieć jaka kwota kredytu pozostanie do spłaty, w momencie gdy
z jakiegokolwiek powodu kredytobiorca przestanie wypełniać swoje zobowiązania określone w umowie o kredyt. W takich sytuacjach strony korzystają najczęściej z weksla in blanco.

Weksel in blanco to po prostu weksel, który nie ma któregokolwiek ze wskazanego w ustawie ‘Prawo wekslowe’ elementów przewidzianych dla weksla trasowanego (art. 1) lub weksla własnego (art. 101). Brakującym elementem weksla nie musi być jedynie wysokość zobowiązania pieniężnego, ale może być to również oznaczenie wierzyciela wekslowego, miejsce i termin płatności etc.

I właśnie na tym etapie, jeżeli wierzyciel wekslowy nie jest w 100% uczciwy pojawia się ogromne ryzyko dla dłużnika wekslowego, które to ryzyko polega na możliwości wypełnienia takiego weksla in blanco na bardzo wysoką sumę pieniężną. Oczywiście świadomy dłużnik wekslowy będzie starać się wyeliminować to ryzyko korzystając z tak zwanego porozumienia wekslowego (zwanego również w obrocie deklaracją wekslową lub umową wekslową), które określa sposób wypełnienia weksla in blanco. Jeżeli takie porozumienie wekslowe zostanie zawarte, dłużnik często jest przekonany, że jego interes prawny został należycie zabezpieczony. Niestety bardzo często jest to przekonanie całkowicie błędne, co bezwzględnie jest w stanie wykorzystać nieuczciwy wierzyciel wekslowy. Może to skutkować utratą całego dorobku życiowego lub znacznej jego części.

W jaki sposób nieuczciwi uczestnicy obrotu obchodzą porozumienie wekslowe? Jest to zaskakująco wręcz łatwe.

1. Puszczenie weksla do obrotu drogą indosu.

Indos jest to najogólniej mówiąc bezwarunkowa zmiana podmiotu uprawnionego z weksla. Weksel jako papier wartościowy posiada cechę obiegowości, która to obiegowość realizowana jest przede wszystkim poprzez wspomniany wyżej indos.

Jeżeli wystawisz weksel własny lub dokonasz akceptu weksla trasowanego, na którym nie jest uzupełniona choćby sama tylko suma wekslowa, to wierzyciel wekslowy może przenieść prawa z takiego weksla w drodze indosu na osobę trzecią (zwaną indosatariuszem) i ta osoba może już wypełnić weksel na praktycznie dowolną sumę i nie możesz się przy tym powoływać na niezgodne z porozumieniem wekslowym uzupełnienie weksla.

Wyjątek przewidziany w art. 10 ustawy ‘Prawo wekslowe’ dotyczy jedynie zarzutów podniesionych wobec weksla nabytego w złej wierze lub gdy przy nabyciu zostało popełnione rażące niedbalstwo.

Czy łatwo jest udowodnić nabycie w złej wierze lub rażące niedbalstwo przy nabyciu weksla? Jest to oczywiście bardzo trudne. Ciężar takiego dowodu (onus probandi) na podstawie art. 6 Kodeksu cywilnego spoczywa na dłużniku wekslowym. Często jest to ciężar, którego dłużnik wekslowy nie jest w stanie unieść.

2. Wykorzystywanie odmienności danych na wekslu oraz porozumieniu wekslowym.

W obrocie mogą być wykorzystywane weksle, które nie mają więcej niż jednego elementu wymaganego ustawą. Często na wekslu in blanco widnieje jedynie podpis, co może łatwo wykorzystać nieuczciwy uczestnik obrotu wekslowego. Porozumienie wekslowe powinno szczegółowo określać do wypełnienia jakiego weksla ma zastosowanie. Na przykład może zawierać postanowienie „niniejsze porozumienie określa sposób wypełnienia weksla własnego wystawionego przez X płatnego
za okazaniem w dniu Y w miejscowości Z.

Tymczasem na wekslu widnieje jedynie podpis osoby mającej być zobowiązanej z weksla. Druga strona może wówczas uzupełnić weksel jako płatny przez X za okazaniem w dniu A w miejscowości B na sumę wielokrotnie wyższą niż ta określona w porozumieniu wekslowym.

Dłużnik będzie mieć w takiej sytuacji ogromny problem, gdyż trudno jest wówczas udowodnić, że w danym porozumieniu wekslowym chodziło właśnie o ten weksel. Już nie mówiąc o sytuacji gdy z wekslem płatnym za okazaniem zjawi się ktoś inny niż strona porozumienia wekslowego. Sąd zwykle uzna, że podnoszone przez dłużnika zarzuty dotyczą innego weksla i nie uzna podniesionych przez dłużnika wekslowego zarzutów.

3. Pozorne wyłączenie obiegowości weksla za pomocą klauzuli ‘nie na zlecenie’.

Gdy mający się zobowiązać z weksla w sytuacji opisanej w punkcie pierwszym będzie mieć obawy co do przeniesienia praw z weksla i tym samym skuteczności porozumienia wekslowego, może usłyszeć od drugiej strony: „Nie ma żadnego ryzyka. Weksel zostanie zaopatrzony w klauzulę ‘nie na zlecenie’, która uniemożliwi puszczenie weksla w obieg.

Niestety nie jest to prawda. Klauzula ‘nie na zlecenie’ powoduje jedynie, że weksel można przenieść jedynie w formie i ze skutkami zwykłego przelewu (art. 11 ustawy ‘Prawo wekslowe’). Tym samym taki weksel nadal może być przedmiotem obrotu wekslowego. Klauzula ‘nie na zlecenie’ uniemożliwia jedynie dokonanie indosu weksla zaopatrzonego w taką klauzulę.

Można spotkać się z poglądem, że wyłączenie weksla z obiegu może nastąpić poprzez umieszczenie na wekslu dodatkowej klauzuli w rodzaju „weksel niniejszy nie może być przedmiotem cesji, zastawu lub zbyty w inny sposób”.

Istnieje duże ryzyko, że klauzula taka nie będzie skutecznie chronić dłużnika wekslowego. Weksel jest bowiem ze swojej istoty papierem wartościowym o charakterze obiegowym; ustawa ‘Prawo wekslowe’ nie przewiduje możliwości wyłączenia zbycia weksla. Pogląd taki nie jest też przedmiotem uznania ani doktryny ani orzecznictwa.

Ważne jest, że dla dłużnika wekslowego opisane wyżej problemy mogą nastąpić nawet wiele lat po wystawieniu weksla własnego in blanco lub akcepcie weksla trasowanego in blanco. Przedawnienie roszczeń z weksla następuje bowiem po upływie trzech lat, które jednak nie są liczone od dnia wystawienia weksla własnego lub akceptu weksla trasowanego, lecz od dnia płatności weksla (w sprawie terminu przedawnienia weksla własnego zob. wyrok Sądu Najwyższego z 24 maja 2005, sygn. akt V CK 652/04). Daje to możliwość dochodzenia roszczeń z weksla nawet po wielu latach od jego faktycznego wystawienia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 23 listopada 2012, sygn. akt IV CSK 598/12).

4. Wykorzystanie nieświadomego ustanowienia poręczenia wekslowego.

Ofiarą nieuczciwego uczestnika obrotu wekslowego nie musi paść jedynie wystawca weksla własnego lub trasat weksla trasowanego. Może nią paść również osoba, która nieświadomie poręczyła weksel. Sposób ustanowienia poręczenia wekslowego (aval) określa art. 31 ustawy ‘Prawo wekslowe’. Aby ustanowić poręczenie wekslowe wystarczy sam podpis na przedniej stronie weksla, który nie należy do wystawcy lub trasata. Nieuczciwa osoba może na przykład poprosić osobę towarzyszącą wystawcy lub trasatowi weksla o pokwitowanie daty wystawienia weksla, albo o podpis mający stwierdzać, że dana osoba jest świadkiem czynności prawnej. Jedynym prawnym sposobem obrony w takiej sytuacji jest powołanie się na wadę oświadczenia woli (art. 86 Kodeksu cywilnego), jednak udowodnienie, że ustanowienie poręczenia wekslowego było rezultatem podstępu często jest trudne.

Praktyczne wskazówki służące zwiększeniu bezpieczeństwa prawnego dłużnika wekslowego:

1. Zadbaj aby na wekslu znalazła się informacja o zawartym porozumieniu wekslowym. Dobrze jest gdy na wekslu in blanco (można to zrobić chociażby na przedłużce) znajdzie się zwięzła informacja o treści porozumienia wekslowego. Warto jest też opatrzyć weksel numerem lub sygnaturą i wskazać ją w porozumieniu wekslowym, dzięki czemu weksel ten będzie można później zidentyfikować w obrocie. Możesz też użyć elementów graficznych łatwych do zapamiętania dla świadków i zrobić zdjęcie takiego weksla.

2. Jeżeli wystawiasz weksel własny lub dokonujesz akceptu weksla trasowanego zadbaj o świadków czynności prawnej. Ich zeznania zgodnie z art. 259 Kodeksu postępowania cywilnego mogą być później kluczowe dla sprawy.

3. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości co do uczciwości lub zamiarów osoby mającej być uprawnionej z weksla, najlepiej jest naciskać na zmianę zabezpieczenia na inne niż weksel, lub nawet zrezygnować z interesów z taką osobą. ‘Jakoś to będzie’ nie jest niestety substytutem rozsądku.
    

4. Jeśli nie masz doświadczenia w obrocie wekslowym, skonsultuj się z osobą mającą odpowiednie doświadczenie i wiedzę. Powinna to być osoba, której ufasz. Najgorsze co może się zdarzyć to dowiadywanie się wszystkiego od osoby, z którą masz oczywisty konflikt interesów, na przykład od przyszłego wierzyciela wekslowego.
   
   Niniejszy artykuł przedrukowany został za zgodą autora z portalu www.allege.pl : pomoc prawna w 24 godziny lub za darmo. Artykuł może być rozpowszechniany swobodnie po umieszczeniu tej adnotacji.

Autor: allege.pl

Licencja: Creative Commons