Czym jest instytucja zachowku?
Zachowek jest pewną, szczególną instytucją prawa spadkowego, stanowiącą pewne ograniczenie dla możliwości rozporządzania majątkiem przez spadkodawcę. Europejski system prawny właściwie zawiera dwa modelowe rozwiązania w tej kwestii.
Pierwszym rozwiązaniem jest system niemiecki, który nazywany jest system rezerwy obowiązkowej i oznacza, że spadkodawca nie może rozporządzić całym swoim majątkiem. Pewna jego część musi być pozostawiona dla jego najbliższych, którzy wskazani są w ustawie.
Polski system prawny, nie przyjął tego rozwiązania. Spadkodawca ma prawo rozporządzić całym swoim majątkiem, ale musi się liczyć z tym, że takie posuniecie - pociągnie za sobą pewne konsekwencje.
Ustawodawca preferuje pewną grupę osób (najbliższych dla spadkodawcy) w ten sposób, że przysługuje im roszczenie o zachowek. Zachowek to jest cześć spadku, która by te osoby odziedziczyły, gdyby dziedziczyły ustawowo. Jest to bądź 1/2 lub bądź 2/3 majątku spadkodawcy w zależności od okoliczności.
Jeżeli mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym, to na podstawie testamentu, spadek nabywa osoba trzecia, natomiast spadkodawca pozostawia dwie osoby, które będą uprawnione do tego, by dziedziczyć ustawowo (np. dzieci). Dzieci, te odziedziczyły, by majątek po swoim rodzicu po 1/2.
Zachowek będzie wyznaczony ułamkiem 1/2 i z 1/2.
W jak sposób dochodzić zachowku?
Zachowek kojarzy się zwykle z pojęciem testamentu. Najczęściej mamy z nim do czynienia w
przypadku, gdy spadkodawca rozporządził swoim majątkiem na podstawie testamentu. Wtedy pojawia się krąg osób, które są uprawnione do zapłaty zachowku, to są te osoby najbliższe.
Może się tak zdarzyć, że troszkę lepiej zorientowany prawnie testator będzie chciał obejść tą sytuacje i podaruje cały majątek na rzecz osoby trzeciej jeszcze przed śmiercią, to spadkobiercy ustawowi nabywali, by majątek niewielkiej lub żadnej wartości.
Ustawodawca dla ochrony tych osób przewidział sytuacje, kiedy fikcyjnie obdarowany przyjmowany
jest za zobowiązanego do zapłaty zachowku czyli także w sytuacji dziedziczenia ustawowego możliwe jest powstanie roszczenia do zachowku.
Taka sytuacja często zachodzi pomiędzy rodzeństwem, kiedy jedno z nich opiekuje się już wiekowym rodzicem, rodzic daruje cały majątek (przeważnie jest to mieszkanie lub dom) dziecku, które się nim opiekuje, a pozostałe rodzeństwo dziedziczy majątek po rodzicu, tylko okazuje się, że w skład spadku nie wchodzi żadne znaczące dobro, żadne aktywa, że ten majątek jest bliski zeru.
Gdy zajdzie taka sytuacja spadkobierca (dziecko, które opiekowało się rodzicem) i nabyło nieruchomość na podstawie darowizny mam obowiązek wyrównać roszczenia do zachowku wobec swojego rodzeństwa.
Uprawnienia z zachowku, czy też roszczenia z zachowku mogą być zawsze zrealizowane w drodze dobrowolnej czyli osoba, która jest zobowiązana do zrealizowania roszczeń z zachowku, po prostu może odpowiednią kwotę wypłacić na rzecz osób, które są uprawnione do zachowku, a więc osób, które są bliskie spadkodawcy (dzieci, małżonkowie).
Najczęściej jednak potrzebna jest ingerencja sądu, która sprowadza się to tego, że musi on rozpoznać powództwo o zapłatę takiego zachowku. Zdarzają się bardzo skomplikowane procesy, gdyż ustalenie substratu zachowku czyli masy majątkowej, od której wylicza się procent należny osobie uprawnionej - jest procesem bardzo skomplikowanym, przepisy przewidują szereg rozwiązań, gdzie zalicza się lub odlicza się pewne składniki majątku. Zaliczane są darowizny, które przekazał spadkodawca w najróżniejszych wariantach,a więc na pewno w takiej sytuacji potrzebna będzie pomoc prawnika.
Czy zachowek jest instytucją, która obowiązuje zawsze i bezwzględnie ? Czy zachowek zawsze będzie się należał ?
Warto wiedzieć o tym, że jest to instytucja, która ogranicza w pewien sposób spadkodawcę, a oznacza to tyle, że z tego majątku spadkowego, pewna część powinna, czy też musi przypaść na rzecz kręgu osób bliskich spadkodawcy.
Istnieją jednak wyjątki.
Spadkodawca w pewnych sytuacjach może pozbawić prawa do zachowku, osobę, która jest do niego uprawniona.
Jest to wydziedziczenie.
Tak więc spadkodawca ma prawo wydziedziczyć osobę, która jest uprawniona do zachowku z tego prawa, może pozbawić go tego prawa w pewnych wyjątkowych sytuacjach:
- może to zrobić, gdy wbrew jego woli postępuje on uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami życia społecznego,
lub
- osoba uprawniona do zachowku, dopuściła się względem spadkodawcy (lub jednej z najbliższych mu osób) umyślnego przestępstwa - przeciwko życiu, zdrowiu, wolności, albo rażącej obrazy czci.
Spadkodawca ma także prawo wydziedziczyć osobę, która uprawniona jest do zachowku wtedy, gdy uporczywie nie dopełnia ona względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jest to najczęstsza przewidziana prawem sytuacja, którą stosuje się do wydziedziczenia.
A więc, gdy dziecko nie opiekuje się swoim rodzicem, nie wykazuje należnej troski, zrywa więzi rodzinne - taki spadkodawca, taki rodzic ma prawo do tego, aby taką osobę wydziedziczyć i pozbawić prawa do zachowku.
Licencja: Creative Commons - bez utworów zależnych