Bezpieczeństwo i Higiena Pracy (BHP) definiowane jest jako wykonywanie pracy w warunkach nie zagrażających zdrowiu i życiu osób pracujących. Z BHP są związane różnorodne przepisy, normy, działania praktyczne oraz badania mające na celu zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi, mogących powstać w związku z ich pracą.
Wstęp
Bezpieczeństwo i Higiena Pracy (BHP) definiowane jest jako wykonywanie pracy w warunkach nie zagrażających zdrowiu i życiu osób pracujących. Z BHP są związane różnorodne przepisy, normy, działania praktyczne oraz badania mające na celu zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi, mogących powstać w związku z ich pracą. Problemami związanymi z bezpieczną pracą zajmują się specjaliści z takich dyscyplin naukowych, jak: ergonomia, fizjologia i higiena pracy, psychologia pracy. medycyna pracy. Badania związane z BHP obejmują określanie przyczyn powstawania zagrożeń chorobowych i wypadkowych oraz poszukiwanie metod eliminujących lub ograniczających te niebezpieczeństwa.
Komputer, wszechobecny w biurze, szkole i domu, narzędzie, które w zasadniczy sposób zmieniło styl naszego życia, użytkowany niezgodnie z zaleceniami może przyczynić się do powstania wielu schorzeń. "Pracę" z komputerem podejmuj ą już małe dzieci, a dla młodzieży stał się on codziennym narzędziem pracy. Tym samym bezpieczeństwo i higiena pracy związane do tej pory z pracą zawodową dorosłych objęło także najmłodszych.
Aby komputer nie był przyczyną powstawania nowych schorzeń należy od najmłodszych lat kształtować prawidłowe nawyki w pracy z tym narzędziem. Każdy powinien wiedzieć, jak należy zorganizować własne stanowisko komputerowe w domu i szkole oraz zdawać sobie sprawę ze skutków wszelkich nieprawidłowości. Temat zdrowia przy komputerze w zasadzie nie istnieje. A przecież coraz częściej - na razie w formie sensacji - pojawiają się w światowej prasie doniesienia o procesach sądowych dotyczących odszkodowań z powodu chorobowych skutków wielogodzinnej pracy przy komputerze. W ostatnich latach pojawiła się nawet .nowa jednostka chorobowa: zespół stresu komputerowego (w Stanach Zjednoczonych, Szwecji, Szwajcarii). Komputer towarzyszy nam w zasadzie już od najmłodszych lat. Tym baczniejszą więc uwagę należy zwracać na to, by będąc wspaniałym narzędziem pracy i zabawy nie szkodził. Jeżeli nie będziemy dbać o to, by dzieci przy komputerze siedziały na odpowiednim krześle, przy odpowiedniej ławce, w odpowiednim oświetleniu itp., to przyczynimy się do szybkiego wzrostu dorosłych inwalidów. W akcję uświadamiania zagrożeń, jakie niesie ze sobą wielogodzinna praca przy komputerze, powinni włączyć się wszyscy: rodzice, nauczyciele, lekarze. Moje poglądy na ten temat - co mnie bardzo cieszy- podzielają autorzy poradnika metodycznego dla nauczycieli szkoły podstawowej w klasach IV-VI [l]. W dziale "Technika komputerowa w życiu człowieka" uczeń powinien wykazać się umiejętnościami i wiedzą z zakresu bezpiecznej pracy z komputerem. W zależności od zakresu umiejętności może otrzymać ocenę (zob. tabelę) od nauczyciela, a po latach od życia.
Wymagania stawiane uczniom szkoły podstawowej w zakresie bezpiecznej pracy z komputerem
W tabeli przedstawiono wymagania i umiejętności z zakresu bezpiecznej pracy z komputerem oraz ocenę szkolna:
| Wymagania | Umiejętności ucznia |
| Konieczne (K) ocena dopuszczająca | Dokonuje prób organizacji własnego stanowiska pracy z zachowaniem podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy |
| Podstawowe (K+P) ocena dostateczna | Dostosowuje stanowisko pracy do wymagań bezpiecznej i higienicznej pracy |
| Rozszerzające (K+P)+R ocena dobra | Ocenia organizację stanowisk pracy w różnych miejscach w szkole |
| Dopełniające (K+P+R)+D ocena bardzo dobra | Przewiduje skutki nieprawidłowego zorganizowania komputerowego stanowiska pracy |
| Ponadprogramowe (K+P+R+D)+PP ocena celująca | zalety i zagrożenia, jakie niesie komputeryzacjażycia. |
A jakie są realia? Uczniowie szkoły średniej na ogół nie znają i nie stosują w praktyce zasad bezpiecznej pracy z komputerem. Twierdzą, że temat jest rzadko poruszany przez szkolę i media, a sami czują się dobrze. Do czasu. O bezpiecznej i zdrowej pracy przy komputerze niewiele wiedzą też sami nauczyciele, nawet ci, którzy prowadzą zajęcia z informatyki. A przecież wystarczy znać kilka zasad, które mają bezpośredni wpływ na zdrowie ludzi spędzających wiele godzin dziennie przy komputerach. Jednym z istotnych punktów jest właściwa organizacja stanowiska pracy. Nawet w sytuacji, gdy nie możemy go zorganizować ściśle wedle zasad, należy kierując się zdrowym rozsądkiem poprawić to, co poprawić we własnym zakresie można.
Organizacja stanowiska komputerowego - lokalizacja i oświetlenie
Według zaleceń specjalistów, idealnie ustawione stanowisko komputerowe powinno znajdować się na bezokiennej ścianie, bokiem do okna, by światło padało z lewej strony, i w odległości nie mniejszej niż l metr. Ogólna zasada jest taka, że na ekranie monitora nie może się odbijać światło (refleksy świetlne mają negatywny wpływ na wzrok, oczy się szybciej i bardziej dotkliwie męczą). Oprawy oświetlenia ogólnego powinny być skierowane tak, by światło padało na podłogę lub blat stołu (nigdy na ekran monitora!). Ustawiając monitor na biurku należy zwrócić uwagę, by górny brzeg ekranu znajdował się nieco poniżej poziomu oczu, nigdy powyżej. Człowiek przy komputerze powinien siedzieć tak, by mniej więcej środek monitora znajdował się na wysokości jego wzroku.
Pomieszczenie, w którym pracują komputery powinno być często wietrzone lub być wyposażone w klimatyzację. Należy zadbać także o obecność roślin doniczkowych, najlepiej paproci.
Parametry pracy monitora
Pamiętając o oszczędzaniu wzroku należy wykorzystywać zalety dużego ekranu i wiedzieć, że stosowanie czarnego pisma na jasnym tle działa najłagodniej (niektórzy uczniowie uwielbiają odwrotne zestawienie, a widoczne jest to podczas projektowania stron internetowych). Wyświetlanie monochromatyczne ma zwykle lepszą rozdzielczość niż kolorowe. Pisząc tekst dostosowujemy wielkość czcionki do własnych upodobań i wygody - zalecana bezszeryfowa Arial lub szeryfowa Times New Roman w wielkości 12-14 punktów. Dbamy także, by częstotliwość odświeżania obrazu (migotanie obrazu) była optymalna. Zadaniem użytkowników Windows powinno być tylko sprawdzenie, czy system właściwie rozpoznał model monitora i poprawnie ustawił istotne parametry pracy. W systemach Windows 95/98 odbywa się to następująco: start/ustawienia/panel sterowania/ekran/zakładka ustawienia/przycisk zaawansowane/ zakładka karta/ opcja szybkość odświeżania. Zgodnie z najnowszą szwedzką normą TC099 zaleca się ustawienie parametru szybkość odświeżania na 85Hzw rozdzielczości 1024x768. Te niewielkie usprawnienia, bez żadnych nakładów finansowych i zależne tylko od nas, mają duży wpływ na komfort pracy i ochronę naszego wzroku. A jakie są realia? Powszechną praktyką jest ustawianie monitora komputera w miejscu, gdzie mamy trochę wolnej powierzchni. A skutki? Bóle głowy wywołane odblaskami i refleksami na ekranie, zmęczenie wzroku z powodu złych ustawień parametrów pracy monitora, mroczki przed oczami, łzawienie, swędzenie, szczypanie itp.
Zapobieganie schorzeniom rąk
Rzadko kto myśląc o klawiaturze i myszce łączy je z groźną chorobą nadgarstków - zespołem mięśni nadgarstka. Ta choroba, znana pod angielską nazwą jako RSI (Repetitive Strain Injury} objawia się drętwieniem palców a następnie całych dłoni aż w końcu dosięga barków. Sprawność rąk zmniejsza się tak dalece, że wykonywanie tak prostych czynności jak spożywanie posiłków staje się problemem. W skrajnych przypadkach jedynym ratunkiem jest interwencja chirurga. A przyczyną może być tak błaha sprawa jak nieodpowiednie ułożenie dłoni na klawiaturze lub brak oparcia nadgarstka przy korzystaniu z myszki. Specjaliści twierdzą, że zespół RSI ujawni się po 10-1:2 latach intensywnej pracy z klawiatura i myszą. Schorzenie to w Polsce nie zostało uznane za chorobę zawodową. Jak mu zapobiec? Odpowiedź jest prosta - poprzez właściwe nawyki pracy. Oto one:
Praca przy komputerze to praca siedząca. W dodatku w nie najzdrowszej dla naszego kręgosłupa pozycji (wychylenie torsu nieco do przodu, a więc długotrwałe napięcie wszystkich mięśni). Stwarza to kolejne zagrożenia zdrowotne, którymi są schorzenia kręgosłupa. Łatwo temu zapobiec - wystarczy co 30-60 minut robić krótkie przerwy: wstać, przejść się, chociaż przeciągnąć jak kot. Kilka sekund takich ćwiczeń i już jest lepiej.
Szkodliwe zjawiska niezależne od nas
Jednak na pewne niekorzystne zjawiska, związane z budową komputera, nie mamy wpływu. A należą do nich: promieniowanie optyczne - z zakresu fal ultrafioletowych, podczerwonych; promieniowanie magnetyczne - wytwarzane przez różnego rodzaju cewki; promieniowanie jonizujące (rentgenowskie); promieniowanie elektrostatyczne - ujawnia się m.in. elektryzowaniem się monitora. Można sprawdzić jego istnienie zbliżając rękę do ekranu. Gdy podczas pracy przy komputerze jeżą się nam włosy, to też znak, że nasz monitor jest naelektryzowany. Zdarza się to często, gdy mamy stary typ monitora (bez warstwy zabezpieczającej). Obecnie produkowane monitory (droższe) mają taką warstwę i oznaczone są symbolem LR (Łów Radiation). Jednakże zdaniem specjalistów z Głównego Inspektoratu Pracy w nowoczesnych, dostępnych na rynku monitorach żadne z promieniowali nie przekracza ustalonych norm. A promieniowanie optyczne czy elektromagnetyczne w ogóle nie powoduje zagrożenia dla zdrowia [2]. Do produkowanych obecnie monitorów nie używamy filtrów. Zbierają tylko kurz i przyczyniają się do szybszego zmęczenia wzroku.
Bezwonne gazy
Komputer wydziela, o czym nie wszyscy wiedzą, bezwonne gazy - tlenki i furany, które nie są obojętne dla naszego zdrowia. Związki te, zaliczane do jednych z groźniejszych trucizn środowiska naturalnego, wchodzą w skład emulsji, którą pokrywa się obudowy monitorów i jednostek centralnych. Renomowani producenci twierdzą, że środki nieprzyjazne dla środowiska zostały wyeliminowane, ale... Przecież nie każdy kupuje markowy komputer. Należy także pamiętać, że nowy, z tak ogromną radością oczekiwany sprzęt komputerowy, powinien być "wygrzewany" w dobrze wietrzonym pomieszczeniu, by ulotniły się szkodliwe substancje chemiczne zawarte w podzespołach komputera. Jest to szczególnie ważne w salach, w których znajduje się kilka czy nawet kilkanaście komputerów.
Refleksje końcowe
Bezpieczną pracą z komputerem interesuję się z trzech powodów: używam komputera, jestem nauczycielem informatyki i jestem byłym, szkolnym inspektorem BHP (dla oszczędności w szkołach powiatowych zwolniono "behapowców"). Te zainteresowania staram się przekazać moim wychowankom w myśl zasady, że łatwiej i taniej jest zapobiegać niż leczyć; Ta ważna praca wychowawcza, kształtująca prozdrowotne postawy i nawyki uczniów wykorzystujących komputer, nie może być bagatelizowana i powinna być podejmowana przez nauczycieli informatyki już w szkole podstawowej. Niestety, często o tym problemie zapomina się, w przekonaniu, że uczniowie gdzieś przeczytają o tym sami. Ale tak nie jest i wiedza z zakresu bezpiecznej pracy z komputerem, nawet wśród uczniów szkoły średniej, jest nikła. Bo i jaka ma być skoro nauczyciel wie o tym niewiele a literatury fachowej brak. Oto fragment wypowiedzi uczennicy łl klasy Liceum "Dotychczas wydawało mi się, że praca przy komputerze jest najbezpieczniejsza ze wszystkich. Bo cóż może stać się od pisania na klawiaturze albo od patrzenia na ekran monitora czy od przebywania w pomieszczeniu, w którym znajduje się włączony komputer? Niestety, przekonałam się, że..." Jej poglądy i innych uczniów uległy zmianie po wykonaniu, metodą projektów, opracowania na temat "Bezpieczna praca z komputerem". Oto niektóre wypowiedzi "Do niedawna w ogóle nie myślałam o zagrożeniach wynikających z pracy z komputerem. Jednakże od tej pory..." lub "Coraz większa część społeczeństwa używa komputerów oraz Internetu, wiec za klika lat społeczeństwo może składać się z ludzi noszących okulary, mających problemy z kręgosłupem, cierpiącym na skutki RSI. Aby nie dopuścić do tego powinno się. m.in. rozreklamować problem...". Uczniowie słusznie zauważają, że wielu schorzeń związanych z użytkowaniem komputera można uniknąć. A lekarstwem na to jest "podniesienie świadomości społeczeństwa i popularyzacja BHP."
Literatura
- Mordaka M., Białowąs J., Chmielewska K., Informatyka 2000 Poradnik metodyczny dla nauczycieli szkoły podstawowej kl. "IV- VI, Czarny Kruk, Bydgoszcz 2000.
- Oko obciążone. Praca przy komputerze, Gazeta wyborcza. Biuro 34/2000.
- http://www.ciop.pl/
Grażyna Ożarek
LXXII Liceum Ogólnokształcące im. gen. Jakuba Jasińskiego, Warszawa
go@zs19.waw.ids.pl
Autor: Grażyna Ożarek